Merkezi sinir sisteminin yapısı, işlevi ve ilişkili hastalıklar

Merkezi sinir sisteminin yapısı, işlevi ve ilişkili hastalıklar

Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur. "Merkezi" olarak adlandırılır, çünkü tüm vücuttan bilgileri birleştirir ve tüm organizma içindeki aktiviteyi koordine eder.

Merkezi sinir sistemine bakış

  • Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur.
  • Beyin vücuttaki en karmaşık organdır ve soluduğumuz toplam oksijenin yüzde 20'sini kullanır.
  • Beyin tahmini olarak 100 milyar nörondan oluşur ve her biri de diğer nöronlarla binlerce bağlantı kurar.
  • Beyin dört ana lota ayrılabilir: Bunlar;   temporal lob, oksipital lob, parietal lob, ve frontal lobdur.

Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur.

Beyin kafatası (kranial kavite) tarafından korunur ve omurilik beynin arkasından, omurganın ortasından aşağıya doğru hareket eder, belin bel bölgesinde durur.

Beyin ve omuriliğin her ikisi de meninks denilen üçlü katmanlı koruyucu bir zarın içine yerleştirilmiştir.

Merkezi sinir sistemi, anatomistler ve fizyologlar tarafından ayrıntılı olarak incelenmiştir, ancak hala birçok sırrı vardır; düşüncelerimizi, hareketlerimizi, duygularımızı ve arzularımızı kontrol eder. Ayrıca nefesimizi, kalp atış hızımızı, bazı hormonların salınımını, vücut sıcaklığını ve daha fazlasını kontrol eder.

Retina, optik sinir, koku alma sinirleri ve koku alma epitelyumu bazen beyin ve omuriliğin yanında merkezi sinir sisteminin bir parçası olarak kabul edilir. Bunun nedeni, bahsedilen kısımların da beyine, ara sinirler olmadan doğrudan  bağlanabilmesidir.

Beyin, insan vücudunun en karmaşık organıdır. Beynin en dışındaki katman olan serebral korteks, her biri binlerce diğer nörona bağlı olan yaklaşık 15–33 milyar nöron içerir.

Toplamda, yaklaşık 100 milyar nöron ve 1,000 milyar glial (destek) hücre insan beynini oluşturur. Beynimiz, vücudumuzun toplam enerjisinin yaklaşık yüzde 20'sini kullanır.

Beyin vücudun merkezi kontrol modülüdür ve aktiviteyi koordine eder. Fiziksel hareketten hormon salgılanmasına, hafızanın oluşturulması ve duyguların hissedilmesi de dahildir.

Bu işlevleri yerine getirmek için beynin bazı bölümlerinin kendine özgü rolleri vardır. Bununla birlikte neden-sonuç ilişkisi kurma, akıl yürütme, problem çözme, yaratıcılık gibi birçok fonksiyonu içerir.

Beyin dört ana loblara ayrılır:

Temporal lob : Duyu verisini şlemek ve ona duygusal bir anlam vermek için önemlidir. Aynı zamanda uzun süreli hatıraların bırakılmasında rol oynar. Dil algısının bazı yönleri de burada barındırılmaktadır.

Oksipital lob: Görsel korteksi barındıran beynin görüntüyü işleyen bölgesidir.

Parietal lob : Dokunma, mekansal farkındalık ve navigasyon dahil olmak üzere duyusal bilgileri birleştirir.  Ayrıca dil işlemede de rol oynar.

Frontal lob : Beynin önüne yerleştirilen frontal lob, dopamine duyarlı nöronların çoğunu içerir ve dikkat, ödüllendirme, kısa süreli hafıza, motivasyon ve planlama ile ilgilenir.

Beynin bölgeleri

Basal gabglia: Motor hareketlerinin, prosedürel öğrenmenin ve hangi motor aktivitelerin gerçekleştirileceğine dair kararların kontrolünde rol oynar . Bu bölgeyi etkileyen hastalıklar Parkinson hastalığını ve Huntington hastalığını içerir .

Serebellum(beyincik): Çoğunlukla hassas motor kontrolünde, aynı zamanda dil ve dikkatte rol oynar . Beyincik hasar görürse, ilk belirti ataksi olarak bilinen motor kontrolünü bozar.

Broca alanı: Beynin sol tarafındaki bu küçük alan dil işlemede önemlidir. Hasara uğradığında birey konuşmakta zorluk yaşamasına rağmen konuşulanı anlamaktadır. Kekemelik bazen aktivitesi azalmış  Broca alanı ile ilgilidir.

Corpus Callosum: Sol ve sağ yarım küreleri birbirine bağlayan sinir lifleridir. Beyindeki en büyük beyaz madde yapısıdır ve iki yarım kürenin iletişim kurmasına izin verir. Disleksik çocuklar daha küçük corpus collosumlarına sahiptir. Sol elini, her iki elini aynı şekilde kullanabilen kişiler ve müzisyenler genellikle daha büyüklerine sahiptir .

Medulla oblongata: Kafatasının altına uzanan kusma, nefes alma, hapşırma ve uygun kan basıncını sürdürme gibi istemsiz hareketlerden sorumludur.

Hipotalamus: Beyin sapının hemen üstünde ve kabaca badem boyutundadır. Nörohormon salgılar ve vücut ısısı kontrolünü, susuzluğu, açlığı etkiler.

Talamus: Beynin merkezinde bulunur. Duyusal motor verilerini alır ve bunu beyin korteksinin geri kalanına iletir. Bilinç halinin, uykunun ve uyanıklığın düzenlenmesinde rol oynar.

Amigdala: Temporal lobun içinde yer alan iki badem şeklindeki çekirdektir. Karar verme, hafıza ve duygusal tepkiler(özellikle negatif duygular) ile bağlantılıdır.

Neredeyse sırtın tam uzunluğunu çalıştıran omurilik, beyin ve vücut arasında bilgi taşır, aynı zamanda diğer görevleri de yerine getirir.

Omuriliğin beyne temas ettiği beyin sapından, 31 sinir omuriliğe girer.

Uzunluğu boyunca, deriden, kaslardan ve eklemlerden geçen periferik sinir sisteminin  sinirlerine bağlanır.

Beyinden gelen motor komutları omurgadan kaslara, duyusal bilgiler ise deri gibi duyusal dokulardan omuriliğe ve son olarak da beyne doğru ilerler.

Omurilik, parmağınızın bir ateşe dokunması durumunda, kolunuzun istemsiz hareketi gibi refleksleri kontrol eden ağları içerir.

Omurga içindeki ağlar, yürüyüş gibi daha karmaşık hareketleri de yönetebilir. Beyinden gelen bir veri olmasa bile, spinal sinirler yürümek için gereken tüm kasları koordine edebilir. Örneğin, bir kedinin beyni omurgasından ayrıldığında, kedi koşu bandına yerleştirildiğinde kendiliğinden yürümeye başlar. Beyin sadece gerekli İşlemi başlatmak, durdurmak veya değişiklik yapmak için gereklidir.

Merkezi sinir sistemi beyaz ve gri maddeye bölünebilir. Genel bir kural olarak, beynin dış korteksi gri madden ve iç korteksi beyaz maddeden oluşur.

Her iki doku tipi de nöronları koruyan ve destekleyen glial hücreler içerir. Beyaz madde çoğunlukla aksonlardan (sinir projeksiyonları) ve oligodendrositlerden (bir tür glial hücre) oluşur, gri madde ise ağırlıklı olarak nöronlardan oluşur.

Ayrıca nöroglia olarak adlandırılan glial hücrelere genellikle nöronlar için destek hücreleri denir. Beyinde, sinir hücrelerinin sayısı 10'a 1'dir.

Glial hücreler olmadan, gelişen sinirler sıklıkla yollarını kaybeder ve işleyen sinapslar oluşturmakta zorlanırlar.

Glial hücreleri hem merkezi sinir sistemi hem de periferik sinir sisteminde bulunur, ancak her sistemin farklı tipleri vardır. Aşağıdakiler, merkezi sinir sistemi glial hücre tiplerinin kısa açıklamalarıdır:

Astrositler: Bu hücrelerin çok sayıda çıktılara vardır ve nöronları kan akışlarına bağlarlar. Ayrıca fazla iyonları gidererek ve nörotransmiterleri geri dönüştürerek yerel ortamı düzenlerler.

Oligodendrositler: Miyelin kılıfını oluşturmaktan sorumludur. Bu ince tabaka sinir hücrelerini kaplayarak hızlı ve verimli bir şekilde sinyal göndermelerini sağlar.

Ependimal hücreler: Bunlar beyin omurilik sıvısını oluşturur ve salgılarlar. 

Radial glia: Embriyonun sinir sisteminin oluşturulması sırasında yeni sinir hücreleri için iskele görevi görür.

Kranial sinirler

Kranial sinirler, doğrudan beyinden çıkan ve kafatasındaki deliklerden geçen 12 çift sinirdir. Bu sinirler beyin ve vücudun bölümleri arasında (çoğunlukla boyun ve kafa) bilgi toplar ve gönderir.

Bu 12 çiftten koku ve optik sinirler ön beyinden kaynaklanır ve merkezi sinir sisteminin bir parçası olarak kabul edilir:

Olfaktör sinirler (kranyal sinir I): Burun boşluğunun üst kısmından gelen kokularla ilgili bilgileri beyin tabanındaki koku giderici ampullere iletir.

Optik sinirler (kranial sinir II): Retinadan beynin primer görsel çekirdeklerine görsel bilgi taşır. Her optik sinir yaklaşık 1,7 milyon sinir lifi içerir.

Santral sinir sistemi hastalıkları

Travma: Yaralanma bölgesine bağlı olarak semptomlar felçten duygu durum bozukluklarına kadar büyük farklılıklar gösterebilir.

Enfeksiyonlar: Bazı mikroorganizmalar ve virüsler merkezi sinir sistemini işgal edebilir; bunlar kriptokokal, bakteriler ve virüslerde olabilir.

Dejenerasyon: Bazı durumlarda, omurilik veya beyin dejenere olabilir. Örneğin, Parkinson hastalığında basal gangliadaki dopamin üreten hücreler dejenere olur.

Yapısal kusurlar: En yaygın örnekler anensefali doğum kusurlarıdır.Bebek kafatasının, beyninin ve kafa derisinin parçalarının bir kısmı eksik olarak doğar.

Tümörler: Hem kanserli hem de kanserli olmayan tümörler, merkezi sinir sisteminin parçalarını etkileyebilir. Her iki tür de, hasara neden olabilir ve geliştikleri yere bağlı olarak birtakım belirtiye neden olabilir.

Otoimmün bozukluklar: Bazı durumlarda,  bireyin bağışıklık sistemi sağlıklı hücrelere bir saldırı yapabilir. Örneğin, akut yayılmış ensefalomyelit, beyne ve omuriliğe karşı bağışıklık tepkisi, miyeline (sinirlerin izolasyonu) saldıran ve bu nedenle beyaz maddeyi tahrip eden bir bağışıklık tepkisi ile karakterize edilir.

İnme: İnme beyne giden kanın kesilmesidir; Ortaya çıkan oksijen eksikliği, etkilenen bölgede dokunun ölmesine neden olur.

Merkezi sinir sistemi ve periferik sinir sistemi arasındaki fark

Periferik sinir sistemi terimi, beyin ve omuriliğin dışında kalan sinir sisteminin herhangi bir bölümünü ifade eder. İki sistem birbirine bağlı olmasına rağmen, merkezi sinir sistemi periferik sinir sisteminden ayrıdır.

Merkezi sinir sistemi ve periferik sinir sistemi arasında birkaç fark vardır; İlk fark, hücrelerin boyutudur. Merkezi sinir sisteminin sinir aksonları(uyarıları taşıyan sinir hücrelerinin ince çıkıntıları) çok daha kısadır. Periferik sinir sistemi sinir aksonları 1 metreye kadar uzayabilir, merkezi sinir sisteminde ise nadiren birkaç milimetreden daha uzundurlar.

Merkezi sinir sistemi ve periferik sinir sistemi arasındaki diğer bir büyük fark yenilenmeyi (hücrelerin yeniden büyümesini) içerir. Periferik sinir sisteminin çoğunun yenilenme yeteneği vardır; parmağındaki bir sinir kesilirse, tekrar büyüyebilir. Bununla birlikte, merkezi sinir sistemi bu yeteneğe sahip değildir.

Benzer Makaleler

  • Nörofibromatozis türleri, nedenleri ve belirtileri
    Nörofibromatozis türleri, nedenleri ve belirtileri
  • Bell paralizisi (yüz felci) nedenleri, belirtileri ve tedavisi
    Bell paralizisi (yüz felci) nedenleri, belirtileri ve tedavisi
  • Distoni belirtileri, nedenleri ve türleri
    Distoni belirtileri, nedenleri ve türleri

Yeni Makaleler

  • Grip ve Corona virüsü arasındaki farklar nelerdir?
    Grip ve Corona virüsü arasındaki farklar nelerdir?
  • Coronavirüs ve alternatif tedavileri
    Coronavirüs ve alternatif tedavileri
  • Coronavirüs Yüzeylerde Ne kadar Süre Hayatta kalabilir?
    Coronavirüs Yüzeylerde Ne kadar Süre Hayatta kalabilir?
  • Coronavirüs belirtileri, tedavisi ve türleri
    Coronavirüs belirtileri, tedavisi ve türleri
  • Adenokarsinom tipleri, belirtileri ve nedenleri
    Adenokarsinom tipleri, belirtileri ve nedenleri
  • Çocuklarda ve yetişkinlerde displazi
    Çocuklarda ve yetişkinlerde displazi
  • Vajinal kanser belirtileri, nedenleri ve tedavisi
    Vajinal kanser belirtileri, nedenleri ve tedavisi
  • Vulvar kanseri (dış genital bölge kanseri) nedenleri, belirtileri ve tedavileri
    Vulvar kanseri (dış genital bölge kanseri) nedenleri, belirtileri ve tedavileri
  • Meniere nedir? Belirtileri, nedenleri ve tedavileri nelerdir?
    Meniere nedir? Belirtileri, nedenleri ve tedavileri nelerdir?
  • Kardiyovasküler hastalık belirtileri ve nedenleri
    Kardiyovasküler hastalık belirtileri ve nedenleri
  • Amfetamin kullanımları ve yan etkileri
    Amfetamin kullanımları ve yan etkileri
  • Tramadol'ün yan etkileri nelerdir?
    Tramadol'ün yan etkileri nelerdir?
  • Ortostatik hipotansiyon nedenleri ve belirtileri
    Ortostatik hipotansiyon nedenleri ve belirtileri
  • Yaygın anksiyete bozukluğu belirtileri, nedenleri ve tedavileri
    Yaygın anksiyete bozukluğu belirtileri, nedenleri ve tedavileri
  • Mirtazapin kullanımları ve yan etkileri
    Mirtazapin kullanımları ve yan etkileri